De ligging #
Het Kunderberg-Complex is te vinden in de Regio Parkstad, tussen Voerendaal en Simpelveld ten oosten van de autosnelweg, de A76, in Zuid-Limburg. Het Kunderberg-Complex ligt op de oostrand van het plateau van Ubachsberg.
De geologie #
Het gebied wordt doorsneden door 2 aardbreuken, t.w. de Kunraderbreuk en de Benzenraderbreuk. Deze breuken zijn in een heel ver verleden ontstaan door de botsing van de Afrika-plaat tegen de Eurazië-plaat met als gevolg tektonische opheffing van de aarde. Door ditzelfde proces zijn ook de Alpen, de Pyreneeën en de Ardennen ontstaan. Dit hele proces van tectonische opheffing is zo’n 30 miljoen jaar geleden begonnen en zet zich tot op de dag van vandaag voort. De opheffing van dit gebied bedraagt ongeveer 2 cm per 100 jaar. Tijdens deze opstuwing heeft er ook een kanteling plaatsgevonden en met name door deze kanteling zijn de bovengenoemde breuken ontstaan, Hierdoor kent het gebied relatief steile hellingen.
Het kalksteen #
Bovengenoemde geologische processen hebben ertoe geleid dat het kalksteen op sommige plaatsen aan de oppervlakte is gekomen. Deze kalksteen wordt in de volksmond ook wel “mergel” genoemd. Gedurende de laatste twee ijstijden is er een flink pakket löss afgezet, die op de steile hellingen vaak is weggespoeld waardoor het kalksteen aan de opervlakte kwam. Deze zogenaamde dagzomende kalksteen is veel gebruikt door mensen uit de buurt voor allelei zaken zoals we later zullen zien. Tenslotte van deze paragraaf mag natuurlijk niet de Putbergbron ontbreken. Het is een kalktufbron, die het hele jaar door water voert. Het wordt opgestuwd uit de diepte door barsten en scheuren in de kalksteen. De bron is dus niet van regenwater afhankelijk, een niet onbelangrijk gegeven zoals we later zullen zien. In Nederland komen dit soort bronnen enkel in Zuid-Limburg voor.
De geschiedenis, de menselijke activiteiten door de eeuwen heen. #
Door alle eeuwen heen, zijn in dit gebied menselijke activiteiten bewezen. De Romeinen zijn begonnen met de kalksteenwinning. Ze gebruikten het voor de bouw van huizen en/of boerderijen en voor het bemesten van het land, het zogenaamde bemergelen.Later zijn er ook meerdere boerderijen, kerken en huizen gebouwd met Kunrader zandsteen, dat als zeer hard bekend staat.Aan de Putberg kennen we een aantal groeves en kalkovens, geologische monumenten.In 1380 wordt de huidige Hoeve “de Dael” genoemd als “den guede Gheendal” met een oppervlakte van 23 hectare.
De recentere geschiedenis #
Vóór de aanleg van de stadsautobaan en de snelweg A76, liep het gebied naadloos over in het Imstenraderbos nabij Benzenrade. Deze weg heeft een grote impact op de ecologie, met name door versnippering van natuurgebieden.
De natuur, flora en fauna #
Het bos op de Putberg verkeert in slechte toestand. De bomen, overwegend Essen, zijn aangetast door een schimmelziekte, het Vals essenvlieskelkje, welke de essentaksterfte veroorzaakt. Staatsbosbeheer (beheerder van de Putberg) is sinds 2021 begonnen met delen van de zieke bomen weg te halen. Dit wordt gefaseerd d.w.z. elk jaar een deel, om niet meteen kaalslag te veroorzaken. Hierdoor heeft de natuur de kans zich te herstellen. Daar waar de bomen zijn weggehaald groeit een nieuwe vegetatie, weliswaar nog veel Braam, echter ook jonge bomen maken gebruik van de zo vrijgekomen open ruimte.
Het Kalkgrasland #
Een deel van het Kunderberg-Complex is kalkgrasland. Deels schraal, deels minder schraal. Meer voedingsstoffen in de bodem heeft als gevolg dat grassen steeds meer de oorspronkelijke kalkflora gaat verdringen. Dit noemen we vergrazing. Goed beheer is daarom van groot belang om de typische kalkflora (weer) tot bloei te laten komen. We praten dan over menig Orchideeënsoort, Beemdkroon, Grote centaurie, maar ook aan gewonere Rolklaver, Knoopkruid en Wilde peen.
Maaien met beleid #
Overbodige voedingsstoffen (in het maaisel aanwezig) worden afgevoerd met als gevolg dat de gewenste verschraling van de grond gaat toenemen. Deze verschraling is noodzakelijk voor de instandhouding van de bovengenoemde kalkflora.
Belangentegenstellingen #
Tot dusverre lijkt de boodschap eenvoudig. “Zorg dat het kalkgrasland schaars blijft of wordt d.m.v. een uitgekiend maaibeleid”. In de werkelijkheid ligt het helaas vaak niet zo eenvoudig. Er zijn hier verschillende partijen bij betrokken met elk hun eigen belangen en prioriteiten.
Jacobskruiskruid #
Een mooi voorbeeld dat goed bovenbeschreven tegenstellingen ilustreerd is de omgang met het Jacobskruiskruid. Dit kruid profiteerd evenals alle andere kruiden van de verschraling van de grond. Diverse insecten hebben daar baat bij omdat ze de nectar als voedingsstof gebruiken en de natuurliefhebber wordt blij bij het zien van zo’n mooie plant. Iedereen dus blij? Nee dus! Het Jacobskruid is namelijk zeer giftig voor koeien en paarden. Bij een te grote consumptie tast het hun lever aan met de dood als mogelijk gevolg. De boer die in opdracht van Staatbosbeheer het kalkgrasland op een verantwoorde wijze maait en normaal in natura (het gemaaide maaisel als veevoer) betaald krijgt, wil dit maaisel echter niet omdat het schadelijk/ongezond is voor zijn dieren. Staatbosbeheer zit hier ‘op de wip’. Enerzijds willen zij d.m.v. verschraling zoveel mogelijk kruidengroei facciliteren. Anderzijds wordt de oogst bij te veel kruiskruid onverkoopbaar en wordt Staatsbosbeheer slachtoffer van z’n eigen succes!
Conclusie #
Boven beschreven dilemma’s maken het moeilijk maar zeker niet onmogelijk om een echt duurzaam beleid te voeren gericht op verbetering van het natuurbeleid. Feit is echter wel dat daarvoor de medewerking van alle betrokken partijen nodig is. Een noodzakelijke maar zeker onvoldoende voorwaarde hiervoor is begrip voor elkaar. Deze website probeert dit laatste te bereiken door problemen die zich voordoen van alle kanten te bekijken met begrip voor elkaars argumenten. Dit is niet meer vanzelfsprekend in deze tijd van polarisatie waarin snelle (en vaak niet duurzame) oplossingen voor ingewikkelde problemen het vaak winnen van meer gedifferentieerde en meer doordachte antwoorden op moeilijke problemen.
Reageren via email